Muốn biết chính xác một người có bị lao hay không cần thực hiện một số xét nghiệm, điển hình trong đó có xét nghiệm PCR lao. Vậy xét nghiệm này có cho kết quả chính xác không, chỉ định cho những ai, thực hiện như thế nào,...?

Bệnh lao phổi có thể được phát hiện qua xét nghiệm PCR lao

1. Tổng quan về bệnh lao

Lao là bệnh lý do một loại vi khuẩn có hại mang tên Mycobacterium tuberculosis gây ra. Khi chúng thâm nhập vào một cơ quan nào đó trong cơ thể và sinh sôi, cơ thể không thể tự chống lại được thì nguy cơ mắc bệnh lao là rất cao. Lao phổi là bệnh thường gặp nhất, ngoài ra lao cũng có thể ở những vị trí khác như não, hạch, xương,...

Người mắc bệnh lao thường có những triệu chứng lâm sàng sau:

- Hội chứng nhiễm trùng hoặc nhiễm độc mãn tính với triệu chứng sốt nhẹ kéo dài về chiều, mệt mỏi, ra mồ hôi đêm, sút cân, kém ăn, mất ngủ;

- Ho khan, ho kéo dài trên 3 tuần đã điều trị kháng sinh nhưng không khỏi, hoặc có trường hợp ho có đờm, ho ra chất giống bã đậu;

- Ho ra máu từ mức độ nhẹ cho đến nặng, ban đầu là máu tươi sau đó chuyển sang máu cục;

- Ngực đau âm ỉ, nhất là vùng đỉnh phổi;

- Khó thở.

Thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới WHO 2018 cho biết bệnh lao là một trong 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới và gây ra nhiều ca tử vong hơn cả HIV. Bệnh lao lan truyền qua các giọt nước trong không khí từ chất tiết khí ho, nhảy mũi, nói chuyện hay khạc nhổ của người nhiễm vi khuẩn hoạt động. Tiếp xúc gần gũi (kéo dài, thường xuyên, thân mật) là nguy cơ nhiễm bệnh cao nhất (khoảng 22%, nhưng có thể đến 100%). Người mắc lao hoạt động không điều trị có thể lây sang 10 - 15 người khác mỗi năm. Các nguy cơ khác bao gồm ra đời ở vùng lao phổ biến, bệnh nhân rối loạn miễn dịch (như HIV/AIDS), cư dân hoặc làm việc ở nơi đông người nguy cơ cao, nhân viên chăm sóc sức khỏe phục vụ đối tượng có nguy cơ cao, nơi thu nhập kém, thiếu vắng dịch vụ y tế, dân thiểu số nguy cơ cao, trẻ em phơi nhiễm với người lớn thuộc nhóm nguy cơ cao, người tiêm chích ma túy.

Ho làm phát tán vi khuẩn lao

2. Xét nghiệm PCR lao - những vấn đề đáng lưu tâm

2.1. Ý nghĩa của xét nghiệm

Vi khuẩn lao có thể được phát hiện thông qua nhiều phương pháp khác nhau như thăm khám lâm sàng, chụp X-quang tim phổi, nội soi phế quản,... nhưng hạn chế của các phương pháp này là mất khá nhiều thời gian để chẩn đoán, độ chính xác không cao, không thể phát hiện được khuẩn lao ở nồng độ thấp,... Vì thế, xét nghiệm đờm (bao gồm nhuộm soi đờm bằng phương pháp Ziehl-Neelsen, nuôi cấy bệnh phẩm đờm)được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán lao nhưng thời gian trả kết quả chẩn đoán thường sau 2 - 8 tuần.

Bởi vậy, việc tìm ra một xét nghiệm cho phép chẩn đoán lao trong thời gian ngắn là vô cùng cần thiết. Xét nghiệm PCR lao (Polymerase Chain Reaction) khuếch đại chuỗi acid nucleic đã ra đời, đánh dấu bước ngoặt vĩ đại của sinh học phân tử ứng dụng trong chẩn đoán y sinh học.

Xét nghiệm PCR được nhà khoa học người Mỹ - Kary Mullis phát minh vào năm 1985, là kỹ thuật khuyếch đại ADN bằng cách tạo ra hàng triệu bản sao từ 1 chuỗi đích của acid nucleic mục tiêu trong ống nghiệm dựa vào các chu kỳ nhiệt. Từ 1 đoạn trình tự đặc hiệu trên genom của vi khuẩn, kỹ thuật sẽ nhận biết, sao chép và khuyếch đại để tạo ra hàng triệu bản sao giúp xác định vi khuẩn lao trực tiếp trong bệnh phẩm chỉ sau vài giờ với độ chính xác rất cao.

Xét nghiệm PCR lao giúp chẩn đoán chính xác bệnh lao

2.2. Khi nào nên thực hiện xét nghiệm PCR lao?

Xét nghiệm PCR lao được chỉ định cho những trường hợp sau:

- Các trường hợp nghi nhiễm lao, đã làm một số phương pháp kiểm tra khác mà không phát hiện được;

- Những bệnh phẩm là dịch cơ thể như dịch ổ bụng, dịch khớp, dịch màng tim, dịch não tủy, đờm;

- Người có triệu chứng hay dấu chứng nghi lao như đã nói đến ở trên;

- Người mắc bệnh suy giảm miễn dịch, dùng Corticoid kéo dài, tiền sử chấn thương ngực, nhiễm HIV/AIDS, nghiện rượu, mổ cắt đoạn dạ dày, tiêm chích ma tuý, viêm đại tràng mạn,...;

- Cần chẩn đoán để phân biệt với một số bệnh lý khác như: bệnh ký sinh trùng, viêm phổi, bệnh virus, nang hyatid, Sarcoidosis, bụi phổi, viêm mạch, nhồi máu phổi, xơ hóa phổi, viêm phế nang dị ứng ngoại sinh.

2.3. Ưu - nhược điểm của xét nghiệm

- Ưu điểm

+ Độ nhạy và độ đặc hiệu cao, cho kết quả nhanh chỉ sau 24 – 48 giờ;

+ Có thể thực hiện với nhiều bệnh phẩm khác nhau như dịch não tủy, dịch màng phổi, dịch phế quản, đờm,...;

+ Có thể phát hiện được vi khuẩn lao ngay cả ở nồng độ rất thấp khoảng 1-3 vi khuẩn/mL bệnh phẩm.

Bệnh lao cần được phát hiện và điều trị sớm để giảm thiểu nguy hiểm

- Nhược điểm

+ Cần đầu tư trang thiết bị tốn kém; cần trình độ nhân sự chuyên môn cao nên ít đơn vị triển khai được.

+ Kết quả cần phải đối chiếu với X-quang và lâm sàng để tư vấn chính xác nhất cho bệnh nhân.

2.4. Phương thức lấy mẫu xét nghiệm, vận chuyển và bảo quản

Để kết quả xét nghiệm PCR lao chính xác thì cần phải đảm bảo đúng nguyên tắc từ khâu lấy bệnh phẩm cho đến khâu vận chuyển và bảo quản. Trước khi lấy mẫu bệnh phẩm thực hiện xét nghiệm người bệnh cần ngưng sử dụng thuốc kháng sinh ít nhất 3 ngày. Mẫu bệnh phẩm là đờm được lấy vào buổi sáng, sau khi bệnh nhân đã súc miệng với nước lọc. Mẫu bệnh phẩm sau khi được lấy có thể bảo quản ở nhiệt độ thường trong vòng 24h hoặc ở nhiệt độ 2 – 8 độ C dưới 48h hoặc -20 độ C dưới 1 tuần.

Cách thức lấy bệnh phẩm thực hiện như sau:

- Bệnh nhân súc miệng sạch bằng nước lọc sau đó hít thở sâu 3 lần theo cách: hít hơi vào thật sâu, nín thở vài giây rồi thở ra chầm chậm. Tiếp sau đó bệnh nhân hít một hơi thật sâu, ho thật mạnh cho tới khi xuất hiện đờm trong cổ họng;

- Bệnh nhân nhẹ nhàng khạc đờm này vào trong một lọ vô trùng.

Hiện nay Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC đang áp dụng phương pháp realtime PCR để phát hiện lao. Xét nghiệm PCR lao của chúng tôi sử dụng công nghệ đầu dò Taqman (Taqman probe) cùng chứng nội tại (Internal control) được cho vào ngay từ quá trình tách chiết nên có khả năng kiểm soát toàn bộ quá trình xét nghiệm, cho ra kết quả nhanh chóng và chính xác hơn. Để tìm hiểu kĩ hơn hoặc đặt lịch xét nghiệm PCR Lao các bạn có thể liên hệ trực tiếp tới hotline 1900 56 56 56 để được chuyên gia y tế tư vấn cặn kẽ